Daha Fazla
Atirupat Krallığının Doğuşu
Atropatena'nın ilk hükümdarı Atirupat.
Büyük İskender’in ani ölümü, yalnızca yakın çevresinde anlaşmazlıkların baş göstermesine yol açmakla kalmadı, aynı zamanda onun hakimiyeti altındaki toprakların parçalanıp bölüşülmesine de sebep oldu. Kürtler, daha önce benzer süreçlerden geçtiklerinden bu duruma alışkındılar. Keyhüsrev’in ölümünden sonra da benzer bir döneme tanıklık etmişler ve güçlü bir liderden yoksun kaldıkları için imparatorluklarını kaybetmişlerdi. Med İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından Kürt topraklarında pek çok krallık ve yerel yönetim bağımsızlıklarını ilan etmiş, dönemin devletleri tarafından tanınmışlardı. Bu krallıklardan biri, Med İmparatorluğu sınırları içinde yer alan ve MÖ 320 civarında kurulan Atropatene Krallığı idi.
1
Büyük İskender’in MÖ 323’teki ölümünden sonra, imparatorluğun toprakları ardılları (diadoklar) arasında paylaşıldı. Eski Ahameniş İmparatorluğu’na bağlı Medya bölgesi, iki eyalete ayrıldı: güneyde Büyük Medya (Medya Magna) ve kuzeyde Küçük Medya (Medya Atropatena).
2
Küçük Medya, eski Ahameniş valisi ve Büyük İskender tarafından naip olarak atanan Perdikkas’ın kayınpederi Atropat’ın yönetimine geçti. Atropat, bu bölgeye kendi adını verdi. Kısa bir süre sonra, Seleukos İmparatorluğu’na bağlılık yemini etmekten vazgeçerek Medya Atropatena’yı bağımsız bir krallık haline getirdi.
3
Daha sonraki dönemde, 'Medya' adı düşerek bölge sadece Atropatene veya Atropena olarak bilinir hale geldi. Atropat Hanedanı, bu bölgeyi yüzyıllar boyunca, önce bağımsız bir krallık olarak, daha sonra Part İmparatorluğu’na bağlı bir vasal krallık şeklinde yönetmeye devam etti.
4
5
Atirupatyan Adı Nasıl Ortaya Çıktı:
MÖ 2. yüzyılda Atropatene ve komşu ülkeler.
Strabon’a göre, Atropatene ismi, Ahameniş İmparatorluğu’nun komutanlarından biri olan Atropates’ten gelmiştir. 'Coğrafya' adlı eserinde şöyle yazar: 'Medya iki bölgeye ayrılmıştır. Biri Büyük Medya’dır ve merkezi Ekbatana’dır. Diğeri ise Büyük Medya’nın bir parçası olup Makedonlara boyun eğmesini engelleyen komutan Atropates’in adını taşıyan Atropatena Medya’dır.'
6
7
Yaklaşık 2000 yıl önce yaşayan tarihçi Rufus, Atropat hakkında şunları yazmıştır: 'Med asilzadelerinden biri olan Atropat, soylu bir hanedana mensuptu ve kızı, Büyük İskender’in generallerinden Perdikkas ile evliydi.'
8
Büyük İskender’in ölümü, yalnızca ordusunda kaosa ve generalleri arasında iç çekişmelere neden olmakla kalmadı, aynı zamanda fethettiği toprakların bölünmesine yol açtı. Kürtler de bu süreçten etkilenerek zarar gördüler. İskender’in ölümünden önce toparlanan Kürt toprakları, bu kez Büyük Med ve Küçük Med olarak ikiye ayrıldı ve bu bölünme dönemin devletleri tarafından kabul edildi. Küçük Medya’nın yönetimi Atropat’a, Büyük Medya’nın idaresi ise Kratevas’ın oğlu Pison’a geçti. Pison da İskender’in yakın çevresindeki önemli isimlerden biriydi.
Atropat, Küçük Medya Krallığı'nın yönetimini üstlenmişti. O dönemin şartları, birçok Kürt aşireti ve klanının Atropat’a destek vermesine ve onun liderliği altında birleşmesine zemin hazırladı. Çevresinde toplanan bu aşiret ve klan liderleri, tüm Kürt topraklarını kontrol altına almanın mümkün olmadığını, ancak yine de eksik de olsa bağımsız bir devlet kurabileceklerini dile getirdiler ve bu konuda fikir birliğine vardılar.
Atropat, Küçük Medya’da yaşayan Kürtleri, dönemin olumsuzluklarına rağmen güç ve iktidar sahibi yapmayı başardı. Liderlik yetenekleri adeta bu zor zamanlar için doğmuş gibiydi. Kürt aşiretlerinin ittifakını güçlendirerek Medya’nın bu bölümünde bağımsız bir yönetim kurdu. İlk başta Küçük Medya olarak bilinen bu ülke, daha sonra Atropatena Medya veya Atropat Krallığı adını aldı.
Büyük İskender döneminde (MÖ 328-323), Kürtler Atropat liderliğinde beş yıl bağımsız kaldılar. Ancak İskender’in ölümünden sonra Kürtlerin siyasi ve askeri gücü zayıfladı ve yalnızca Medya’nın küçük bir kısmı Atropat’ın kontrolünde kaldı. Atropat’ın kurduğu Küçük Medya Krallığı, başka devletler tarafından 'Atropatena' olarak tanındı. Atropatena halkı, bir vatana, silahlı bir orduya ve bu vatanı simgeleyen bir bayrağa sahipti. O dönemde deniz kıyısındaki toprakları kapsayan bu krallık, günümüzde Azerbaycan olarak bilinen bölgeye karşılık gelir.
Antik çağda Kürt lider Atropat’ın, kadim Kürt topraklarının bir kısmı üzerine kurduğu bu devlet, bugün İran adı verilen ülkenin bir bölümünü de içine alır. Eski Atropat Krallığı'nın İran sınırları içindeki toprakları, Urmiye, Mahabad, Bukan ve Süleyman Tahtı şehirlerini kapsar ve Hazar Denizi kıyılarına kadar uzanır. Tarihsel gerçeklik, Atropat Krallığı’nın sınırlarının Hazar Denizi’ne ulaştığını göstermektedir.
Atropates'in Büyük İskender ile görüşmesi. Azerbaycan Ulusal Tarih Müzesi
Bugün Azerbaycan olarak adlandırılan ülkenin, tarihsel olarak Med (Kürt) Atropatena Krallığı ile özdeş olduğu artık bizim için daha net anlaşılmıştır. Günümüzde Azeri olarak bilinen halk da aslında Kürt kökenlidir. Başka bir deyişle, Azeriler Kürt tarihinin önemli bir bölümünü oluşturan bir topluluktur. Hem geçmişte hem de günümüzde yaşadıkları topraklar, Kürtlere ait kadim bir bölgedir ve 'Azerbaycan' adı da Kürtçe kökenlidir.
Bu eski Kürt yurdu, MÖ 320’den MS 3. yüzyıla kadar Atropatena Med olarak adlandırılmıştır. Zamanla bu isim önce Atropatena, ardından da Azerbaycan şeklini almıştır. Eski dillerde ve özellikle yabancı kaynaklarda Kürt adı ve coğrafyası anılırken telaffuz ve yazım hatalarının yapıldığı sıkça görülmüştür. Atropatena adı da bu tür değişimlere maruz kalmış, sadece harf değişiklikleriyle bugünkü 'Azerbaycan' biçimine dönüşmüştür. Azerbaycan adının Kürtçe kökenli olduğu gibi, Azeri olarak bilinen topluluk da özünde Kürt kökenlidir. Ancak MS 11. yüzyılda Orta Asya’dan Kürt topraklarına göç eden Türk toplulukları, siyasi ve askeri baskılar nedeniyle Kürt yönetiminden barınma izni istemiştir. O dönemde Çin ve Moğollarla olan ilişkileri nedeniyle zor durumda olan bu göçmenler, Kürt yöneticilerce yerleşimlerine izin verilmiştir. Zamanla nüfusları artan Türk azınlık, bu toprakların yönetimini ele geçirerek bölgenin asıl halkını Türkleştirmeye çalışmıştır. Atropatena (Azerbaycan) bu sürecin yaşandığı önemli Kürt bölgelerinden biridir.
1
Tarihçi Strabon, ünlü Coğrafya adlı eserinde bu durumu şöyle açıklar: 'Medya, iki bölgeye ayrılır; bunlardan biri Büyük Medya’dır ve başkenti Ecbatana’dır. Bu büyük şehir, Medya krallarının taht merkeziydi ve Partlar bu sarayı hala kullanmaktadır. Kralları yazı burada geçirir; çünkü Medya’nın iklimi serindir. Kışlık sarayları ise Babil yakınlarında, Dicle kıyısındaki Seleukeia’dadır Diğer bölüm ise Atropatena Medya’dır. Bu bö'ge adını, Büyük Medya’nın bir parçasının Makedon egemenliğine girmesini engelleyen Atropatus adlı liderden almıştır. Atropatus, kral olduktan sonra bu bölgenin bağımsızlığını sağlamıştır ve halefleri günümüze dek varlığını sürdürmüş; zamanla Ermenistan, Suriye ve Part krallarıyla evlilik bağları kurmuştur. Atropatena Medya doğuda Büyük Medya, batı ve kuzeyde Ermenistan ve Matiene ile; güneyde ise Hazar Denizi’nin kıyılarındaki halklarla komşudur.'
9