Sasanilerin Medya bölgesine hakim olması, Sasanilerin Pers İmparatorluğu'nu yeniden inşa etme hedefleri çerçevesinde gerçekleşti. Bu süreç, Sasani İmparatorluğu'nun kurucusu I. Ardeşir (Ardashir I) tarafından başlatıldı ve onun torunu I. Şapur (Shapur I) tarafından daha da güçlendirildi. Medya bölgesi, Part İmparatorluğu'nun da merkezi bölgelerinden biriydi ve Sasani İmparatorluğu'nun Medya üzerindeki hakimiyetinin sağlanması, Persler için hem stratejik hem de sembolik olarak önemliydi.
Sasani İmparatorluğu’nun kurulması, Medya üzerindeki kontrolün sağlanması için ilk adımdı. Part İmparatorluğu, zayıflayan merkezi otoritesi ve iç çatışmalar nedeniyle giderek zayıflamıştı. M.S. 224'te Hormuzgan Savaşı’nda Sasani hükümdarı I. Ardeşir, Part İmparatorluğu’nun son hükümdarı IV. Artabanus’u mağlup etti.
1
Bu savaş sadece Part İmparatorluğu'nun sonunu getirmekle kalmadı, aynı zamanda Sasanilerin bölgedeki Pers kökenli güçleri yeniden dirilterek Pers coğrafyasındaki egemenliği yeniden sağlamlaştırmalarına yol açtı. Medya bölgesi de bu savaşın sonuçlarıyla Sasani kontrolüne girmeye başladı.
Firdevsi'nin Şahname adlı eserinde, Kürtler savaşçı kabileler olarak tanımlanır. Eserde, Kürtlerin cesareti ve Sasanilerle olan ilişkileri üzerinde durulmaktadır. Örneğin, Kürtlerin Sasanilere bağlı olan bazı yerel liderleri ve onların savaşlardaki rolleri anlatılmaktadır. Kürtlerin, Sasanilerin düşmanlarıyla savaşlarda önemli bir yere sahip oldukları vurgulanır.
2
Sasani taş yazıtlarında doğrudan 'Kürtler' terimi ile ilgili bilgiler sınırlıdır. Ancak, bu yazıtlarda yer alan bazı kavramlar ve isimler, Kürtlerin varlığı ve sosyal yapıları hakkında dolaylı ipuçları sunmaktadır. Aşağıda, Sasaniler dönemine ait taş yazıtlarında Kürtlerle ilişkilendirilebilecek önemli noktalar bulunmaktadır:
Sasaniler dönemindeki yazıtlarda, özellikle doğu İran ve çevresindeki dağlık bölgelerden bahsedilmektedir. Bu bölgeler, genel olarak Kürtlerin yerleşim alanları olarak bilinir. Sasanilerin resmi belgelerinde, bu bölgelerdeki kabileler ve yerleşim yerleri hakkında bilgiler yer almaktadır.
Sasani yazıtlarında, bazı yerel kabilelerin veya aşiretlerin isimleri geçmektedir. Örneğin:
Karduklar: Bu isim, Kürtlerin ataları olarak kabul edilen bir topluluğa işaret edebilir. Sasaniler döneminde bu topluluk, dağlık bölgelerde yaşayan bir grup olarak tanınmaktaydı.
Medler: Medlerin Sasaniler dönemindeki varlığı, Kürtlerin tarihsel kökleri ile ilişkilendirilmektedir. Sasaniler, Medlerin kontrolündeki alanlara da hakim olmaya çalışmışlardır.
Sasanilerin düşmanlarına karşı savaşılan dönemlerde, dağlık bölgelerde yaşayan toplulukların (bu topluluklar arasında Kürtler de bulunuyordu) savaşa katıldıkları veya direniş gösterdiklerine dair dolaylı referanslar bulunmaktadır. Bu tür bilgilerin, özellikle savaşların ve askeri seferlerin kayıtları içerisinde yer alması muhtemeldir.
Sasaniler, çeşitli dağlık kabilelerle ittifaklar kurmuş veya onlara karşı askeri harekâtlar düzenlemiştir. Bu süreçte, yerel toplulukların (Kürtlerin de içinde bulunduğu) Sasanilerle olan ilişkileri hakkında dolaylı bilgiler taş yazıtlarında mevcuttur. Ancak bu yazıtlarda doğrudan Kürtlerden bahsedildiğine dair kesin bir ifade bulunmamaktadır.
3 4Medya, hem coğrafi hem de siyasi açıdan büyük bir öneme sahipti. Coğrafi olarak, Medya bölgesi Zagros Dağları’nın batısında, İran platosunun kuzeybatısında yer alıyordu. Bu konumu nedeniyle hem Mezopotamya hem de İran iç bölgeleri üzerinde stratejik bir kontrol sağlayan geçiş noktalarına sahipti. Medya'nın kontrolü, Sasani İmparatorluğu'nun doğu-batı ticaret yollarını ve askeri geçişleri güvence altına almasına olanak tanıyordu. Ayrıca, Medya bölgesi, eski Ahameniş İmparatorluğu’nun başkentlerinden biri olan Ekbatana'ya ev sahipliği yapıyordu. Bu nedenle, Medya'nın fethi, Sasanilerin İran'da eski Pers imparatorluk mirasını yeniden canlandırma hedefine büyük katkı sağladı. 5
Part İmparatorluğu’nun son yıllarında Medler, nispeten özerk bir yapıdaydılar. Ancak Partların zayıflaması ve Sasani gücünün hızla yükselmesi, Medya’daki yerel beylerin de konumlarını gözden geçirmesine neden oldu. Sasani liderleri, Medya’yı kontrol altına almak için hem askeri hem de diplomatik yollarla bu beyleri kendi yanlarına çekmeyi başardılar. I. Ardeşir, Part İmparatorluğu’nu devirdikten sonra, Medya'nın yerel yöneticileri ve soyluları üzerinde etkili politikalar uyguladı. Merkeziyetçi yönetim sistemi, Sasani liderlerinin Medya gibi yerel bölgeleri doğrudan yönetmesine olanak tanıdı. 6
I. Ardeşir’in oğlu I. Şapur (Shapur I), Medya bölgesindeki Sasani hakimiyetini pekiştiren önemli adımlar attı. I. Şapur, hem doğuda hem de batıda genişleme politikası izleyerek, Medya'nın komşu bölgelerdeki ticaret ve askeri yollar üzerindeki kontrolünü sağladı. Medya’nın kuzeydeki stratejik konumu, Sasani ordusunun hem Bizans hem de Hazarlar gibi kuzey komşularına karşı operasyonlarında bir merkez haline geldi. Ayrıca Şapur, bölgenin Sasani yönetimi altındaki ekonomik ve askeri potansiyelini artırmak için birçok reform gerçekleştirdi. 7
Sasaniler, Medya'yı sadece askeri ve stratejik olarak kontrol altına almakla kalmadı, aynı zamanda bu bölgede kültürel ve dini bir dönüşüm başlattılar. Sasaniler döneminde Zerdüştlük, devletin resmi dini haline geldi ve Medya'daki dini uygulamalar da bu doğrultuda şekillendi. Medya’da Zerdüştlük tapınaklarının inşa edilmesi ve Sasanilerin Pers kültürünü yayması, bu bölgedeki Sasani kontrolünü daha da güçlendirdi. Ayrıca, Ahameniş İmparatorluğu döneminde Medlerin de Zerdüştlüğe yakın olduğu biliniyordu; bu nedenle Sasaniler, bu dini bağları kullanarak Medya'daki halkı kendi yönetimlerine entegre etmeyi başardılar. 8
Sasaniler, Medya bölgesindeki zengin kaynakları ve tarım potansiyelini de kullanarak bölgeyi ekonomik olarak kalkındırdılar. Medya’nın verimli toprakları ve ticaret yolları üzerindeki stratejik konumu, Sasani ekonomisine büyük katkı sağladı. Medya’daki ekonomik kalkınma, Sasani İmparatorluğu'nun genel ekonomik gücünün bir parçası haline geldi. Bölge aynı zamanda Sasani İmparatorluğu'nun genişleyen askeri gücüne lojistik destek sağladı. 9
Sasaniler, Medya'yı yaklaşık dört yüzyıl boyunca ellerinde tuttular. Ancak, 7. yüzyılın başlarında Sasani İmparatorluğu zayıflamaya başladı. Özellikle M.S. 602-628 yılları arasında süren Bizans-Sasani Savaşları, Sasanilerin kaynaklarını tüketti ve merkezi otoriteyi zayıflattı. Bu durum, Arapların hızlı ilerlemesine zemin hazırladı. M.S. 636 yılında Kadisiye Savaşı’nda Arap İslam orduları, Sasani ordularını mağlup etti. Bu zafer, Sasani İmparatorluğu’nun çöküş sürecini başlattı ve Araplar hızla İran'ın iç bölgelerine doğru ilerlediler. M.S. 642 yılında Nihavend Savaşı'nda Araplar, Sasanilerin son büyük ordusunu da mağlup ederek Sasani İmparatorluğu'na son verdiler. 10 Nihavend zaferiyle birlikte, Medya da dahil olmak üzere İran'ın büyük bir kısmı İslam ordularının kontrolüne geçti ve Sasaniler Medya’dan tamamen çekildi.
Sasaniler, M.S. 224 yılında Part İmparatorluğu'nu yıkarak Medya'ya hakim oldular ve bölgeyi yaklaşık dört yüzyıl boyunca yönettikten sonra M.S. 642'de Nihavend Savaşı ile Medya'yı Arap İslam ordularına kaptırdılar. Bu, Medya’da Sasani yönetiminin sonunu getirdi ve bölge Arap egemenliği altına girdi.