20. yüzyıl, Kürt şiirinin modernleşmeye başladığı, toplumsal ve kültürel değişimlerin etkisiyle biçim ve içerik olarak önemli dönüşümler geçirdiği bir dönem olmuştur. Bu süreçte, Kürt şiiri sadece edebi bir ifade biçimi olarak değil, aynı zamanda toplumsal bir bilinçlenme aracı, özgürlük mücadelesi için bir platform ve halkın kültürel kimliğinin inşa edilmesinde merkezi bir rol oynamıştır. 20. yüzyıl Kürt şiirinde, geleneksel halk şiirinin etkisi görülmeye devam ederken, modern edebi akımlar ve toplumsal değişimlerin izleri de belirginleşmiştir.
20. yüzyılın başlarında, Kürt şiirinin büyük çoğunluğu geleneksel halk şiiri geleneğiyle şekillenmiştir. Bu dönemde, şairler genellikle aşk, kahramanlık, doğa ve halkın günlük yaşamı gibi temaları işlerken, dönemin siyasi ve toplumsal yapısına dair de bazı dolaylı göndermelerde bulunmuşlardır. Kürt halk şiiri, genellikle lirik bir biçimde yazılmış ve halkın dilinden, kültüründen ve yaşantısından beslenmiştir.
-Şeyh Said ve Mewlana Xalid gibi dini ve mistik temaları işleyen şairler, halk şiirinin özgün biçimlerini kullanarak, hem halkın ruhsal dünyasını hem de dini öğretileri yansıtmışlardır.
-Cigerxwîn, erken dönemin önemli figürlerinden biri olarak, hem halk şiirini hem de yeni modern edebi akımları harmanlayan bir şairdir. Onun şiirleri, özgürlük, direniş ve halkının ulusal bilinciyle yoğrulmuştur. Cigerxwîn’in şiirlerinde, Kürt halkının yaşadığı acılar, toplumsal eşitsizlikler ve kültürel baskılara karşı bir direniş çağrısı yer alır.
Bu dönemde, şiir henüz toplumsal bir değişim ve siyasi mücadelenin tam anlamıyla merkezine yerleşmemiştir, fakat şairlerin bireysel özgürlük ve halk mücadelesine dair temel fikirler içeren eserler yazması, gelecekteki edebi evrimin temel taşlarını oluşturmuştur.
1950'ler ile 1980'ler arasında, Kürt şiiri önemli bir evrim geçirmiştir. Bu dönemde, şairler yalnızca estetik kaygılarla şiir yazmakla kalmamış, aynı zamanda toplumsal ve siyasi meseleleri de ön plana çıkararak, halkı bilinçlendirmeyi amaçlamışlardır. Bu dönemin şiirlerinde, Kürt halkının yaşadığı baskılar, kimlik sorunu, dil ve kültürün korunması gibi temalar sıkça işlenmiştir.
Özgürlük ve Bağımsızlık: Bu dönemde, Kürt halkının özgürlüğü ve bağımsızlığı üzerine yoğun bir vurgu yapılmıştır. Bağımsızlık, yalnızca coğrafi değil, aynı zamanda kültürel ve dilsel bir bağımsızlık olarak da ele alınmıştır. Cigerxwîn ve Şerif Cizîrî gibi şairler, bu temaları şiirlerinde en güçlü şekilde dile getirmiştir. Özgürlük arayışı, aynı zamanda Kürt halkının kültürel kimliğini yeniden inşa etme çabasıyla birleşmiştir.
Sosyal Adalet ve Eşitlik: Bu dönemin şairleri, toplumdaki adaletsizlikleri, halkların eşitliği ve kardeşliği üzerine de önemli bir duruş sergilemişlerdir. Savaşın ve yoksulluğun etkileri altında ezilen halkların acıları, şairlerin eserlerine yansımıştır. Mehmet Uzun ve Feryadî gibi şairler, bu sosyal eşitsizlikleri ve halkların ortak mücadelesini şiirlerinde dile getirmiştir.
Toplumcu Gerçekçilik: Sovyetler Birliği'nin etkisiyle, 1960'lardan itibaren Kürt şiirinde toplumcu gerçekçilik önemli bir akım haline gelmiştir. Şairler, halkın yaşadığı sorunları gerçekçi bir biçimde ele almış, halkın mücadelesine odaklanmışlardır. Toplumcu gerçekçi şiir, aynı zamanda şairlerin halkı bilinçlendirme ve toplumsal değişime katkı sağlama amacı taşımıştır.
-Cigerxwîn, dönemin en önemli şairlerinden biridir ve onun şiirlerinde, Kürt halkının özgürlük mücadelesi, direnişi, adalet arayışı gibi güçlü temalar bulunur. Cigerxwîn'in 'Dîwana Cigerxwîn' adlı eseri, bu dönemin en bilinen şiir kitabıdır.
-Şerif Cizîrî ve Mehmet Uzun, hem şair hem de romancı olarak, Kürt halkının kültürel ve dilsel kimliğini savunmuşlar, halkın özgürlüğü ve eşitliği için mücadelelerini dile getirmişlerdir.
1980’lerden itibaren, Kürt şiirinde toplumsal ve siyasal meselelerin yanı sıra savaş, direniş ve kimlik arayışı gibi temalar daha belirgin bir şekilde işlenmeye başlanmıştır. Kürt halkının siyasi mücadeleleri, iç savaşlar ve kültürel baskılar şiirlerde derin izler bırakmıştır. Bu dönemde, Kürt şairleri, yalnızca halklarının direnişini dile getirmekle kalmamış, aynı zamanda kültürel miraslarının korunmasına dair çağrılar yapmışlardır.
Savaşın ve Acının Yansıması: Bu dönemde Kürt şairlerinin eserlerinde, savaşın getirdiği yıkım, acı, kayıplar ve zulüm gibi temalar yoğun bir şekilde işlenmiştir. Savaş, sadece dışarıdan gelen bir tehdit değil, aynı zamanda halkın içsel mücadelesinin bir yansıması olarak ele alınmıştır. Mehmet Uzun, bu dönemde yazdığı şiirlerinde savaşın halk üzerindeki etkilerini ve direnişin sembollerini işler.
Ulusal Kimlik ve Kültürel Direniş: Kürt halkının kimlik arayışı ve kültürel direnişi, bu dönemdeki şiirlerin merkezine yerleşmiştir. Kürt dilinin, kültürünün ve geleneklerinin korunması, şairlerin eserlerinde güçlü bir şekilde dile getirilmiştir. Feryadî, bu dönemin şairlerinden olup, ulusal kimlik ve halkının kültürel değerlerinin korunması gibi konuları işler.
-Mehmet Uzun, şair olarak Kürt halkının özgürlük mücadelesini ve direnişini işlerken, aynı zamanda içsel bir arayışı da şiirlerinde konu edinmiştir.
-Feryadî ve Seyid Rızâ gibi şairler, savaşın ve iç göçlerin halk üzerindeki etkisini, insan hakları ve toplumsal eşitsizlikleri işlerken, Kürt kimliğinin korunmasına dair güçlü mesajlar vermişlerdir.
Dil ve Kimlik: Modern Kürt şiiri, Kürt dilinin korunması ve yaygınlaştırılması için önemli bir araç olmuştur. Kürt dilinin edebiyatın başat diline dönüştürülmesi, kimlik ve kültürün korunmasına dair bir çaba olarak öne çıkar.
Toplumsal ve Siyasi Temalar: Kürt şiirinin en belirgin özelliği, toplumsal ve siyasi meselelerle doğrudan ilişki içinde olmasıdır. Şairler, halklarının özgürlüğü, adalet, eşitlik ve kimlik mücadelesini şiirlerinde dile getirerek toplumsal değişimi amaçlamışlardır.
İzlenimcilik ve Duyusal Anlatım: Modern Kürt şiirinin bir diğer önemli özelliği, bireysel acılar ve toplumsal travmaların duyusal bir biçimde anlatılmasıdır. Bu şiirlerde, şairler halkın yaşadığı acıları, kayıpları ve direnişi yoğun bir şekilde hissederek aktarmışlardır.
| Emin Ali Bedirhan, Malmîsanij | |
|---|---|
| Kurdi | Türkçe |
|
DELALİYA ZAROVAN
Binve xweşiya dil û du çavan Dadê ji te re her ro nigehban Da zû tu mezin bibî Bedir-Xan Binve kezeba min binve lo lo Dewra felekê li ser me kîn e Bextê me reş e kezeb birîn e Mesken ji me re niho nivîn e Binve kezeba min binve lo lo Ne mal û ne saxî û ne rihet Talan kırıne hemî ji mihnet; Dİjwar e gelek belayê xurbet Binve kezeba min binve lo lo! |
ÇOCUĞA GÜZELLEME
Uyu her iki gözümün nurusun Annen her gün sana gözcü Çabuk büyü diye sen Bedirhan Uyu cananım yüreğim uyu ey ey Feleğin çarkı şimdi düşmandır Bahtımız kara, yüreğimiz yaradır Meskenimiz şimdi yatak döşektir Uyu cananım yüreğim uyu ey ey Ne mal ne sıhhat ve ne de rahat Talan etmişler hepsini mihnet Zordur belası başımızda gurbet Uyu cananım yüreğim uyu ey ey |
| Heci Qadirê Koyi | |
|---|---|
| Kurdi | Türkçe |
|
Tu were hînî fen be, çi te li wî ye, Gawur e hinde yahût cihû ye, Di vê esra dirîxda, Şûrê min qelem teraş e U kalanê min qelemdan e Hesinê sar bi fû nerm nabe Eger karekî nekin li navê bi zû, Tu yê wextekî bibînî welat ji dest çû |
Sen gel ilim öğren, sana ne ondan, Gavurmuş, Hintliymiş, yahut Yahudi Bu yasaklanmış asırda Kılıcım kalemtıraştır Ve kınım kalemliktir Soğuk demir üflemekle yumuşamaz Eğer çalışmazsak biz tez elden An gelecek vatan uçar gider elden |
| Faîk Bêkes | |
|---|---|
| Kurdi | Türkçe |
|
LAWANÊ WETEN
Lawên weten, xîret bikin, De rabin ji xewê bi ser çû şev, Nema zemanê cehil û nezanî İro firset e, roja hêmet e, Bi ilm û sene’t berz dibe Milet, A’lem hemîşe xerêqî îşe, Îş kin bi merdî, bi dest û birdî, Yek dil û dev bin, heta roja mirdin, Lawanê weten, xîret bikin |
VATANIN ÇOCUKLARI
Vatanın çocukları gayret edin Uyanın uykudan, gece geçiyor Geçti cehalet, bilgisizlik çağı Fırsat bu fırsat, himmet gününde Bilim ve sanatla yücelir millet, Dünya daima uğraştadır, bilin Mertçe çalışın, bilek ve yürekle Tek yürek, tek ağız olun, ölene dek, Vatanın çocukları, gayret ediniz |
| Selim Temo | |
|---|---|
| Kurdi | Türkçe |
|
KİLAMA QÎZA KURDA
Bin vê tava geşda ez, Xwezil bibûma kewekê… Min bida baska bi lez, Bigeriyama dinyalıkê… Bikira qîrîn û bistira, Kılamêd edlayê, Ba dengê mi bela kira, Hercar qulbê dinyaê. Yan bibûma mixekî pirê, Li ser rîya edlayê, Qewîn kira pira edlayê, Boy temamiya merivayê. Yan bibûma pelê kaxêz, 'edlayî' ser min bihata nivîsar, ' Yan bibûma dareke çinar ez, Tim bidîta edlayî û bihar… |
KÜRT KIZININ ŞARKISI
Bu parlak güneş altında ben, Bir keklik olaydım keşke… Yüklenip kanatlarıma hemen Dünyayı dolaşsam keşke… Çığlık çığlığa kalsam, bağırsam, Barış türkülerinden birini, Rüzgar sesimi dağıtsa tam Doldurup dünyanın her yerini, Bir köprü ayağı mı olsaydım, Ah barış yolunun üstünde. Köprüyü öyle sağlam kılsaydım, Hem başka insanlar içinde. Ya bir sayfa kağıt olsaydım, “Barış” yazılsaydı üzerime, Ya bir çınar olsaydım, Görseydim, hem barışı, baharı hem de… |
| Ehmed Huseynî | |
|---|---|
| Kurdi | Türkçe |
|
GORİSTANÊN TENG
Berê rokê li kîjan gorê ye? Û bareş xwe li ba dike, Pênc hezar gul. Pênc hezar peşkên baranê ji xewna çiyan şiyar dike… Û Bavê Tûjo ji esmanê şehîdan direve! Û Helepçeyê nexurya çiyan ji zikê kevir ji ava gulan têt herikandin… bi mekyaja kîmya nûjen têt xemilandin… Bîna wê ji çermê me ji Maça min difûre cîhan pê li axê dike dişikim! Bi navê dîktatoran bi azara deyûz dibawişkim! Û jena dilê min bi ser pêşenîka Helepçeyê de têt reşandin… Rût… li ber tîna agirê me serê rima ji xwînê dişon Her tiştê xweşik talan dikin hemî sibehên nazik bêcan dikin xwe fêrî navê şûr û topan dikin û Helepçeyê lêvên xwe ji nêrgizê ji tava rokê bernade… ko ne li ser memikên berbangê be tiliyên xewnê ranade… Ceng bo wan e Maç oksejêna Helepçe ye! Û ji govanda seqemê nareve… ji guregura mirinê ji zindana çiyan ji ser piyê ewran nalive doza wê maç e an mazûbanê wê xerdel e, sêdar û xaç e |
DAR MEZARLAR
Günün yüzü hangi mezara dönüktür? Ve doğu rüzgarını savurur. Beş bin gülü. Beş bin yağmur damlasını, Dağ uykusundan uyandırır… Kaçar şehitlerin göğünden! Ve Halepçe, Dağlar ekber evladı, Taşın karnından, Gül suyundan akıtılır… Son moda kimyasal bombaların makyajıyla, süslenir… Kokusu, derimizden, Öpücüğümden fırlayıp uçar. Toprağı teper dünya, Kırılırım! Diktatörlerin adı, Ve deyyusça sızılarıyla Esnerim! Ve kalbimin acısı, Halepçe’nin alnından Savrulur… Çıplak… Yangınımızın yaydığı ısı önünde, Yıkarlar mızrak uçlarındaki kanı… Güzel olan her şeyi yağmalıyorlar, Öldürüyorlar bütün narin sabahları. Kılıçların ve topların adını öğreniyorlar. Ve Halepçe, dudaklarını nergisten ayırmıyor, gün ışığında... Şafağın memelerinde, dolaşıyorsa, rüyanın parmaklarını çözmüyor... Savaş bunlar içindir! Halepçe’nin oksijeni, Öpücüktür. Ki kaçmaz ayazın halayından... Ölümün gürleyişinden, Zindanından dağın, Bulutların ayakları dibinde, kıpırtısız, öylece, Derdi günü öpücüktür. Ya da hardal gazı, darağacı ve çarmıhtır, Onun ev sahibi. |
| Şêrko Bêkes | |
|---|---|
| Kurdi | Türkçe |
|
PİSTE PİSTEK
Evar bu Hemoyê biçûki boyaxçi li quncike Meydana Mezin li nav dile başarė Şame seré westiyayi tewandíbú wek firça nav deste xwe laşé xweyê zirav bilez bilez. dihejand. Hemoyi bıçük i eware di ber xwe de bi piste pist ev digot: Tu mamoste piyê xwe deyne! Tu bazirgan piyê xwe deyne! Zabit… casûs… leşker… celad mirovê baş û mirovê pîç… Hûn hemû! yek li pey yekî piyê xwe deynin kes nema tenê Xudê ma Ez bawer im li wê dinyayê jî Xudê ji bo boyaxkirina pêlavên xwe wê gazî Kurdekî bike kî dibê 'ew Kurd ne ez im' Ax dayê! Tu dibê pêlavên Xudê çi qas mezin bin çend numre ne lingên wî? Lê ji bo pere! dayê tu dibê wê Xudê çiqa sî bide |
FISILTI
Akşamdı, Küçük boyacı Hemo, Büyük meydanın köşesinde, Şam şehrinin orta yerinde, Yorgun başını eğmiş öne, Avucundaki fırça gibi Zayıf bedenini hızlıca sallar. Küçük avare Hemo, Kendi kendine, Fısıltıyla söylenir: Sen öğretmen uzat ayağını! Sen tüccar efendi uzat ayağını! Komutan… Casus… Asker… Cellat… İyi insanlar… Ve kötüler, Hepiniz! Sırayla uzatın ayaklarınızı. Kalmadı kimse, Sadece Allahtan başka, İnanıyorum ki Öbür dünyada da Allah boyatmak için Ayakkabısını, Kürdü çağıracak. Kim der ki “O Kürt ben Olmayacağım” Ah anneciğim! Sence Allah’ın ayakkabıları Ne kadar büyüktür? Ayakları kaç numaradır? Ya ücreti! Anne, sence Allah kaç para verir? |
| Evdila Peşêw | |
|---|---|
| Kurdi | Türkçe |
|
NAME
Êvar e Baran hûr hûr dibare Tenê me Na ne tenê me Hemû Moskov li gel min gav davêje Tenêtî karxezalek bû Nêçîrvanekî hat nîşan lê girt B Gavên min nagihîjinê Êvar e Baran hûr hûr dibare Tenê me Na ne tenê me Diçim Cada tije xwe pi piyê min girê dide Diçim Di bêrîka min de Nameyek di nav zerfeke sor de Dilê min ê duwemîn e lê dide |
MEKTUP
Akşamdır Yağmur çiseliyor Yalnızım Hayır, yalnız değilim Bütün Moskova benimle yürüyor Yalnızlık bir ceylandı Bir avcı nişan aldı ona Yetişemiyor adımlarım Akşamdır Yağmur çiseliyor Yalnız mıyım? Hayır, yalnız değilim Gidiyorum Taşan cadde dolanıyor ayaklarıma Gidiyorum Cebimde Kırmızı zarftaki mektup İkinci kalbimdir benim, çarpıyor |
| Jana Seyda | |
|---|---|
| Kurdi | Türkçe |
| DÎNMÊN NÎVÊ ŞEVÊ
Şev mareke li valahiya ezman daliqiyaye Bêxewî çivîkeke bi nikilên xwe dara bîranînên min vedikole Pelên umir diweşin Payîz e |
GECE YARISI MANZARALARI
gece göğün boşluğuna asılmış bir yılandır bir kuştur uykusuzluk gagasıyla anılarımın ağacını didikler ömrün yaprakları dökülüyor sonbahardır artık |
| Şêxmûs Sefer | |
|---|---|
| Kurdi | Türkçe |
| ETAR
Gund bi gund li zarokatiya xwe digerim Her etar bi aliyekî dibe Min ji hev belav nekin ez benî Tenê me Qet nebe destên xwe nedin dilê min Benda roja xwe ye Şa nebe Wê mirar here |
ÇERÇİ
Köy köy çocukluğumu arıyorum Başka yöne götürüyor her çerçi Min ji hev belav nekin ez benî Beni paramparça etmeyin efendim Yalnızım Yüreğime dokunmayın hiç değilse Kendi günümü bekliyorum Mutlu olmazsa Murdar gidecek |