632 yılında Muhammed’in vefatından sonra, İslam dünyasının yönetimini önce Dört Halife dönemi olarak bilinen Hulefâ-yi Râşidîn, ardından da Emevîler (661-750) devraldı. Muâviye’nin ölümünün ardından oğlu Yezîd, hilafet makamına haksız bir şekilde geçti. Yezîd’in hilafeti devralması, babası Muâviye ile Hasan arasında yapılan bir anlaşmaya aykırıydı. Bu anlaşmada hilafetin saltanata dönüşmemesi konusunda mutabakata varılmıştı. Ayrıca Muâviye, vefat etmeden önce oğluna bu anlaşmaya sadık kalmasını öğütlemişti. Ancak Yezîd, babasının vasiyetine uymayarak hilafeti ele geçirip saltanat düzenini başlattı. Emevîler’in hükümranlığı, Muhammed’in amcası Abbas bin Abdülmuttalip’in soyundan gelen Abbâsîler tarafından 750 yılında gerçekleştirilen Abbâsî İhtilâli ile son buldu. Bu tarihten sonra Abbâsîler, 1258 yılına kadar İslam dünyasının geniş bir bölümünde hüküm sürdü. 1 2 3
Emevi Yönetimine Tepki: Abbasiler, 750 yılında Emevi Devleti'ni devirerek iktidarı ele geçirmişlerdir. Emevi yönetimi, Arap milliyetçiliği ve diğer etnik gruplara yönelik ayrımcı politikaları ile eleştirilmiş, bu durum Abbasilerin destek bulmasında etkili olmuştur.
4
Emevilerin düşüşüyle birlikte, yeni bir yönetim anlayışı benimsenecek ve daha kapsayıcı bir İslam devleti kurulması hedeflenecektir.
5
Kürtlere Yaklaşım: Abbasiler, iktidarları boyunca farklı etnik ve mezhepsel grupları yönetime dahil etme politikasını benimsemişlerdir. Bu bağlamda Kürt aşiretleriyle ilişkiler geliştirmişler, onlardan askeri destek almış ve Kürtleri çeşitli idari görevlerde kullanmışlardır.
6
7
Kürtlerin coğrafi konumu, dağlık arazileri ve savaşçı özellikleri nedeniyle, Abbasiler için stratejik bir avantaj sunmuştur.
Bürokrasi ve Yönetim: Abbasiler, merkezi otoriteyi güçlendirmek amacıyla karmaşık bir bürokrasi oluşturmuşlardır.
8
Bu bürokrasi içinde, farklı etnik gruplardan, özellikle Kürtlerden gelen bireyler yer almış ve bu durum, Kürtlerin yönetimdeki etkisini artırmıştır. Kürt liderler, bölgesel yönetimlerde ve ordu içinde önemli roller üstlenmişlerdir.
9
Askeri Strateji: Kürt aşiretleri, Abbasilerin askeri gücünü oluşturan önemli unsurlardandır. Dağlık arazide yaşayan Kürtler, savaşçı nitelikleri ile öne çıkmış ve Abbasiler için önemli bir askeri kaynak olmuştur Özellikle sınır bölgelerinde, Kürtler çeşitli askeri seferlerde görev almış ve Abbasilere önemli destek sağlamışlardır.
10
Kültürel Etkileşim: Abbasiler döneminde, İslam kültürü ve medeniyeti büyük bir gelişim göstermiştir. Bu süreçte Kürtler de İslamlaşma sürecine girmiş ve İslam kültürüyle etkileşimde bulunmuşlardır.
8
Bu etkileşim, Kürtlerin sosyal yapısını, dinî inançlarını ve kültürel kimliklerini derinden etkilemiştir. Kürtler, İslamî düşünce ve kültür ile zenginleşmiş ve bu durum onların sosyo-kültürel gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.
11
Yerel Yönetim ve Otonomi: Abbasiler, farklı bölgelerde yerel yöneticilere yetki vererek otonomi sağlamışlardır.
12
Bu durum, Kürtlerin kendi yerel liderleri aracılığıyla yönetimlerini sürdürmelerine olanak tanımış ve bu süreçte yerel geleneklerin devam etmesine yardımcı olmuştur. Kürtler, yerel otoritelerini koruyarak, kendi sosyal yapılarının ve kültürel kimliklerinin sürdürülmesini sağlamışlardır.
9
İç ve Dış Çatışmalar: Abbasilerin iktidarı, çeşitli iç ve dış tehditlerle karşılaşmıştır.
13
Bu bağlamda, Kürt aşiretleri, zaman zaman Abbasilere karşı bağımsızlık talepleriyle isyan etmişlerdir.
14
Bu çatışmalar, bazen kanlı savaşlara dönüşmüş ve bölgede karışıklığa yol açmıştır. Kürtler, bu süreçte kendi ulusal kimliklerini pekiştirme çabası içinde olmuşlardır.
Abbasilerin Zayıflaması ve Kürtlerin Rolü: Abbasilerin gücünün zayıflamasıyla birlikte, Kürt aşiretleri daha bağımsız hale gelmiş ve kendi bölgelerinde kontrol sağlamaya başlamışlardır. Bu süreç, Kürtlerin siyasi ve askeri güç kazanmalarına yol açmış, zamanla Kürt kimliğinin daha da belirginleşmesine neden olmuştur
6
Yerel Yönetim Sorunları: Abbasiler, yerel yönetimlere fazla güç vermemekle birlikte, yerel liderlerin (şeyhlerin) etkisini azaltmaya çalıştılar. Bu durum, Kürt aşiretleri arasında huzursuzluk yarattı.
15
Vergi ve Yükümlülükler: Kürtlerin üzerindeki vergi yükleri ve askerlik hizmeti gibi zorunluluklar, isyanların temel sebeplerinden biriydi
16
Siyasi İhtiraslar: Kürt beyleri, bağımsızlık arayışları ve kendi yönetimlerini kurma arzuları nedeniyle isyanlar düzenlediler.
17
Mervani beyleri, özellikle 8. yüzyılın sonlarına doğru, Abbasilere karşı bağımsızlık mücadelesi vermiştir. Mervani ailesi, Musul bölgesinde güçlüydü ve bu bölgede isyanlar başlattılar. Mervani isyanları, Abbasilerin bölgedeki kontrolünü tehdit eden önemli olaylardı. 18
Şeddadi hanedanı, 9. yüzyılda Irak ve İran bölgelerinde etkili oldu. Bu hanedan, Abbasilere karşı bağımsızlık arayışına girdi ve kısa süreli de olsa bağımsız bir yönetim kurmayı başardı. Şeddadiler, özellikle Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı bölgelerde etkiliydi. 15
Bueveyhoğulları, 10. yüzyılda İran ve Irak'ta etkili olan bir başka güçtü. Bu dönem, Abbasilerin zayıfladığı bir dönemdi ve Bueveyhoğulları, Kürt aşiretleri ile işbirliği yaparak Abbasilere karşı çeşitli isyanlar düzenlediler 16
Mervani Hanedanı: 9. yüzyılda Musul ve çevresinde etkili olan Mervani beyleri, bağımsızlık arayışlarıyla Abbasilerin otoritesini sorguladı. Mervaniler, Abbasilere karşı isyanlar düzenleyerek, kendi yönetimlerini kurma çabası içinde oldular. Bu durum, Abbasilerin Kürdistan'daki kontrolünü zayıflattı
16
Şeddadi Hanedanı: 9. yüzyılın ortalarında Hemedan ve çevresinde etkili olan Şeddadiler, Abbasilere karşı bağımsızlık mücadelesi verdiler. Bu hanedan, Kürtlerin önde gelen liderlerinden biri haline gelerek, Abbasilerin otoritesini tehdit etti. Şeddadi beyleri, bölgede etkinlik kazanarak Abbasilerin kontrolünü daha da zorlaştırdı.
15
Abbasilerin iktidarı, 9. yüzyılın ortalarından itibaren iç çatışmalar ve siyasi istikrarsızlık ile sarsılmaya başladı. İhtilaller, yönetim zafiyetleri ve iç savaşlar, Abbasilerin otoritesini zayıflattı. Bu durum, yerel güçlerin, özellikle de Kürt beylerinin, bağımsızlık arayışlarını artırdı. 19
Abbasiler, geniş topraklarını yönetmek için ağır vergiler uyguladı. Bu vergi yükleri, yerel halk ve özellikle Kürt aşiretleri üzerinde büyük bir baskı oluşturdu. Ekonomik zorluklar, isyanların patlak vermesine yol açarak, Abbasilerin otoritesini daha da zayıflattı. Kürt aşiretleri, bu ekonomik baskılara karşı direniş göstererek bağımsızlık arayışlarına yöneldiler. 17
10. yüzyılda Bueveyhoğulları, İran ve Irak'ta etkili bir güç haline geldi. Bu güç, Abbasilerin zayıflamasından faydalanarak Kürdistan üzerindeki etkilerini artırdı. Bueveyhoğulları, Mervani ve Şeddadi hanedanları ile ittifaklar kurarak, Abbasilere karşı ciddi bir tehdit oluşturdular. Bu ittifaklar, Abbasilerin Kürdistan'dan yavaş yavaş çekilmesine neden oldu. 18
Abbasilerin ordusu, zamanla zayıflamış ve disiplinsizlik artmıştır. Bu durum, özellikle sınır bölgelerinde, dış tehditlerin artmasına yol açtı. Kürt aşiretleri, kendi bölgelerini savunmak ve bağımsızlıklarını korumak için çeşitli isyanlar başlatarak, Abbasilerin kontrolünü zorlaştırdı 19
Kürtler, tarihsel olarak bağımsız bir kimliğe sahip olma arayışında olan bir halktır. Abbasilerin merkezi otoritesinin zayıflaması, Kürt beylerinin kendi topraklarını koruma ve yönetme arzularını artırdı. Bu durum, bölgedeki siyasi dinamikleri değiştirdi ve Abbasilerin kontrolünü zayıflattı 15
Abbasilerin Kürdistan topraklarından çıkışı, Mervaniler ve Şeddadiler gibi yerel hanedanların güçlenmesinin yanı sıra iç savaşlar, ekonomik zorluklar, Büveyhoğulları'nın etkisi ve askeri zayıflama gibi birçok faktörün birleşimiyle gerçekleşti. Bu süreç, Kürtlerin bağımsızlık arayışlarını artırdı ve bölgedeki siyasi yapıyı derinden etkiledi.