Kürt aşiretlerinin yapısı, genellikle iç içe geçmiş bir toplumsal hiyerarşiye dayanır ve bu yapılar, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kürt bölgesine özgü yerel yönetim biçimlerini şekillendirmiştir. Kürt aşiretleri, çoğunlukla yerel otoriteler olarak tanınan beylerin liderliğinde toplandılar. Bu beyliklerin gücü, esas olarak toprak sahipliği, asker yetiştirme ve vergi toplama yetkilerine dayanıyordu. Aşiretler, aynı zamanda Sünni İslam inancını benimsemiş ve bu inancı sürdürerek Osmanlı İmparatorluğu'nun Sünni yönetimi ile uyum içinde olmuşlardır. Kürtler arasında sosyal yapı, geleneksel olarak, aşiretler ve aileler arasında sıkı bağlar ve güçlü bir dayanışma kültürüne dayanıyordu.
1
2
3
Kürt aşiretlerinin yapısal olarak iki ana kategoride incelenebileceği söylenebilir: büyük ve küçük aşiretler. Büyük aşiretler, daha geniş topraklara sahip ve genellikle önemli bir askeri güç oluşturan birimlerden oluşuyordu. Bu aşiretler, Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı olarak çeşitli yerel yönetim görevlerini üstlenmiş ve bazen savaş zamanlarında Osmanlı ordusuna asker sağlama yükümlülüğü taşımışlardır. Küçük aşiretler ise daha dar bir coğrafyada yerleşik olup, genellikle yerel yönetimlere bağlıydı ve büyük aşiretler kadar etkili değillerdi.
4
5
Şeyh Sadi Aşireti: Bu aşiret, özellikle Hakkâri ve çevresinde etkili olmuştur. Osmanlı dönemi boyunca, Şeyh Sadi Aşireti’nin liderleri, Osmanlı hükümetine karşı tam anlamıyla bağımsızlıklarını korumuşlardır. Aynı zamanda, dini liderlik yapmış ve bölgedeki diğer aşiretlerle ilişkilerini dini referanslarla düzenlemişlerdir.
1
Bedirhan Aşireti: Bedirhan ailesi, Osmanlı yönetimi sırasında önemli bir siyasi güç haline gelmişti. 19. yüzyılda, özellikle İbrahim Bedirhan Paşa, Kürtlerin Osmanlı yönetimine karşı gösterdiği direnişin öncüsü olmuş ve birçok kez isyan etmiştir. Bedirhan ailesi, Osmanlı’nın doğu sınırında önemli bir güç ve merkez olmuştur.
6
7
Muş ve Bitlis Aşiretleri: Bitlis ve çevresindeki Kürt aşiretleri, Osmanlı yönetimi ile güçlü bir bağ kurmuş ancak aynı zamanda yerel bağımsızlıklarını da sürdürmüşlerdir. Bu aşiretler, özellikle 16. yüzyıldan itibaren Osmanlı yönetimine bağlılıklarını sürdürmüş ve Osmanlı ordusuna asker temin etmiştir.
2
5
Zazalar: Zazalar, Kürtlerin bir diğer önemli grubunu oluşturur ve özellikle Bingöl, Erzincan, Sivas ve Diyarbakır illerinde yoğunlaşmışlardır. Zaza aşiretleri, genellikle yerleşik hayata geçmiş olup, Osmanlı döneminde pek çok kez merkezi yönetimle işbirliği yapmışlardır. Ancak Zazalar, bazı dönemlerde Osmanlı'ya karşı isyanlar da başlatmışlardır.
1
Çemişgezek Aşireti: Çemişgezek, Osmanlı döneminde, Osmanlı yönetimiyle güçlü bağlar kurmuş, ancak zaman zaman yerel egemenliklerini de sürdürmeye çalışan bir aşirettir. Bu aşiret, özellikle Osmanlı’nın son dönemlerinde ekonomik ve askeri açıdan önemli bir konumda olmuştur.
2
4
Kürt aşiretlerinin yapısı, genellikle bir liderin çevresindeki kabilelerle kurduğu kişisel bağlara dayalıydı. Bu liderler, genellikle kendi topraklarında askeri güç kullanarak bölgeyi yönetirlerdi. Osmanlı yönetimi, bu aşiretlerin güçlerini göz önünde bulundurmuş ve onları idari açıdan kendi bünyelerine dahil etmiştir. Bununla birlikte, Kürt aşiretleri, Osmanlı'nın denetiminden bağımsız olarak yerel yönetimlerde ve dini alanlarda da etkili olmuşlardır. Osmanlı dönemi boyunca Kürt aşiretleri, çoğu zaman Osmanlı'nın merkezi hükümetine bağlı kalmakla birlikte, iç işlerinde büyük bir özerklik yaşamışlardır. Bu durum, hem Osmanlı'nın geniş sınırlarında bölgesel istikrarı sağlamaya çalışırken, hem de Kürt aşiretlerinin yerel yönetimlerini sürdürmelerine olanak tanımıştır. Ancak, aşiretler arasındaki güç mücadelesi, Osmanlı'nın zayıfladığı dönemlerde yerel isyanlara ve çatışmalara yol açmıştır. 1 2 6 8
Hevîdan Aşireti: Hevîdan, Osmanlı dönemi boyunca Diyarbakır ve çevresinde etkili olan önemli bir Kürt aşiretidir. Hem Osmanlı yönetimiyle işbirliği yapmış hem de zaman zaman yerel isyanlar gerçekleştirmiştir. Hevîdan aşireti, özellikle 17. yüzyılın sonlarından itibaren önemli bir güç haline gelmiştir.
2
Şêxan Aşireti: Şêxan aşireti, özellikle Hakkâri bölgesinde etkili olan bir diğer önemli aşirettir. Osmanlı'nın Hakkâri ve çevresindeki toprakları kontrol altına almasının ardından, bu aşiret, hem dini hem de askeri açıdan önemli bir konum kazanmıştır. Şêxan aşiretinin liderleri, Osmanlı hükümetiyle zaman zaman müttefik olmuş, ancak bazen de bağımsızlık talepleriyle gündeme gelmiştir.
5
Karakoyunlu Aşireti: Karakoyunlu aşireti, 14. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar büyük bir güç oluşturan ve Osmanlı'nın rakibi olan Safeviler ile de ilişkiler geliştiren bir aşiretti. Ancak Osmanlı'nın güç kazanmasıyla birlikte, Karakoyunlu aşireti, Osmanlı’ya tabi oldu ve Osmanlı yönetimi altında büyük bir askeri güç oluşturdu. Bu aşiret, özellikle Van ve çevresinde etkiliydi.
1
Meydanî Aşireti: Meydanî aşireti, Osmanlı dönemi boyunca özellikle Bitlis, Muş ve Van bölgelerinde etkili olmuştur. Bu aşiret, genellikle dini liderleriyle tanınan ve Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı kalmış olan önemli bir Kürt aşiretidir.
4
Çukurca Aşireti: Çukurca, özellikle Hakkâri'nin batısında yer alan ve Osmanlı döneminde stratejik bir bölge olarak kabul edilen bir aşirettir. Çukurca aşireti, Osmanlı'nın yerel yönetimleriyle uyumlu bir şekilde çalışmış, ancak zaman zaman bağımsızlık için isyanlar yapmıştır.
2
Germiyan Aşireti: Germiyan aşireti, Osmanlı'nın Batı Kürt bölgelerinde etkili olan bir başka önemli aşirettir. Bu aşiret, Osmanlı yönetiminin Batı Kürt bölgelerinde sağlamlaşmasında etkili olmuş ve zaman zaman Osmanlı'ya karşı da isyanlar gerçekleştirmiştir. Germiyan, özellikle batıdaki Osmanlı vilayetleriyle güçlü bağlar kurmuş ve bu bağlar sayesinde Osmanlı yönetimi tarafından da desteklenmiştir.
1
Piran Aşireti: Piran aşireti, özellikle Siirt, Batman ve çevresindeki bölgelerde etkili olmuştur. Osmanlı döneminde, bu aşiret de hem yerel yönetim hem de dini liderlik açısından güçlü bir konumda bulunmuş ve çoğunlukla Osmanlı yönetimiyle işbirliği yapmıştır.
5
Süleymaniye Aşireti: Süleymaniye, Kürtlerin önemli dini ve kültürel merkezlerinden birisi olup, burada da Süleymaniye aşireti büyük bir etkiye sahiptir. Osmanlı döneminde bu aşiret, özellikle dini faaliyetler ve tarikat faaliyetleriyle tanınmış, aynı zamanda siyasi olarak da güçlü bir yer edinmiştir.
8
Behdinan Aşireti: Behdinan aşireti, özellikle Hakkâri bölgesinde etkili olan ve Osmanlı yönetimi altında önemli bir güç oluşturan bir aşirettir. Behdinan aşireti, bölgedeki Osmanlı kontrolünü güçlendiren, aynı zamanda yerel bağımsızlıklarını da sürdürmeye çalışan bir yapıya sahipti. Aşiret, bölgesel düzeydeki güçlerini askerî hizmetler ve vergi toplama yoluyla pekiştirmiştir.
6
Botan Aşireti: Botan aşireti, özellikle Cizre ve çevresinde güçlü bir yerel etkiye sahipti. Osmanlı'nın başlangıç yıllarındaki en önemli Kürt aşiretlerinden biri olan Botan, hem Osmanlı'nın yerel idaresine hem de Safevi Devleti'ne karşı önemli bir direniş noktasıydı. Aşiret, aynı zamanda dini otoritelerinin etkisiyle tanınır ve bu sayede geniş bir toplumsal tabana hitap ederdi.
1
Zeynel Aşireti: Zeynel aşireti, özellikle Diyarbakır ve çevresinde etkili olan bir Kürt aşiretidir. Bu aşiret, Osmanlı yönetimi ile yakın ilişkiler kurmuş ve yerel düzeyde önemli bir otorite oluşturmuştur. Zeynel aşiretinin liderleri, Osmanlı hükümetine sadık kalmakla birlikte, kendi topraklarında büyük bir bağımsızlık alanına sahip olmuşlardır.
1
Mıdran Aşireti: Van iline bağlı olan Mıdran aşireti, Osmanlı döneminde bölgenin önemli güçlerinden biri olmuştur. Mıdran aşireti, Osmanlı'ya bağlı kalarak, özellikle Yavuz Sultan Selim’in Safevilerle mücadele ettiği dönemde stratejik olarak önemli bir yer edinmiştir. Ayrıca, bu aşiret, çeşitli dönemlerde diğer Kürt aşiretleriyle ittifaklar kurarak kendi egemenlik alanını genişletmiştir.
2
Hakkâri Aşireti (Şeyh Ubeydullah): Hakkâri ve çevresinde etkili olan Şeyh Ubeydullah Aşireti, özellikle 19. yüzyılda Osmanlı'ya karşı bağımsızlık mücadelesi vermiştir. Şeyh Ubeydullah, 1880’lerde Osmanlı İmparatorluğu’na karşı büyük bir isyan başlatmış ve bu isyan, Kürtlerin Osmanlı'ya karşı verdikleri büyük direnişlerden biri olarak tarih kayıtlara geçmiştir. Bu olay, Kürtlerin Osmanlı idaresine karşı olan tutumunun ve özerklik taleplerinin bir yansımasıydı.
4
Cizre Aşireti: Cizre ve çevresindeki aşiretler, Osmanlı'nın güneydoğu sınırlarında önemli bir askeri ve sosyal güç oluşturmuşlardır. Bu bölgedeki aşiretler, Osmanlı yönetimi altında genellikle yerel düzeyde özerkliklerini korumuşlar, ancak Osmanlı'nın merkezi hükümetine bağlılıklarını da sürdürmüşlerdir. Cizreli aşiretleri, bu dönemde özellikle askeri ve dini liderlikleri ile tanınmışlardır.
1
Tîrêj Aşireti: Tîrêj aşireti, Osmanlı döneminde, özellikle Mardin ve çevresinde etkili bir Kürt aşireti olarak bilinmektedir. Aşiret, Osmanlı'ya bağlılığını sürdürerek yerel yönetiminde etkin rol oynamış, aynı zamanda bölgesel ticaret ve sosyal yapıya da etki etmiştir.
5
Rewanduz Aşireti: Rewanduz bölgesinde etkili olan bu aşiret, 19. yüzyılda Osmanlı'nın doğudaki stratejik hedefleri doğrultusunda güçlenmiştir. Rewanduz aşireti, Osmanlı'nın askeri güçleriyle işbirliği yaparak, bölgede güvenliği sağlamada önemli bir rol oynamıştır.
2