Doğu Kurdistan

Doğu Kürdistan, İran sınırları içinde bulunan bir Kürdistan bölgesidir ve nüfusu 10.000.000'dan fazladır. Yaklaşık 1.500.000 Kürt ise Doğu Kürdistan dışındaki özellikle Horasan bölgesinde yaşamaktadır. Doğu Kürdistan, Batı Azerbaycan, Kürdistan, Kirmanşah, İlam, Loristan ve kısmi olarak Hemedan illeriyle sınır komşusudur. Doğu Kürdistan ve Horasan Kürtleri, İran'ın toplam nüfusunun %10'unu oluşturmaktadır. 2006 yılı nüfus sayımına göre, Kürtlerin yaşadığı başlıca dört İran ili; Batı Azerbaycan, Kirmanşah, Kürdistan ve İlam olup, bu illerin toplam nüfusu 6 milyon 730 bin kişiye ulaşmaktadır. Tarihi Kürdistan bölgesinin dışında, Horasan Kürtleri, Doğu Kürdistan'dan yaklaşık 1000 kilometre mesafede, İran'ın kuzeydoğusunda yaşamaktadır. Doğu Kürdistan'daki Kürtler, çeşitli Kürt lehçelerinde konuşurken, Horasan Kürtleri yalnızca Kurmanci lehçesini kullanmaktadır.

Dil

Doğu Kürdistan Kürtleri, Soranî, Kelhorî, Kurmanci, Hewramî, Lekî, Zazacê ve Lurî gibi farklı Kürt lehçelerinde konuşmaktadırlar.

Din

Doğu Kürdistan Kürtlerinin inançları arasında Sünni, Şii, Alevi, Yarsan, Cehû ve Zerdüşt inançları bulunmaktadır.

Coğrafya

Arazi

Doğu Kürdistan’ın yüzölçümü 204.352 km²’dir ve büyük ölçüde dağlık bir yapıya sahiptir. Bölge, şu alanlardan oluşmaktadır: Kuzeyden güneydoğuya kadar sırasıyla Mako, Urmiye, Somabiradost, Bêlewer, Mukriyan, Erdelan, Hewreman, Kirmanşah, İlam, Lekistan, Loristan, Hemedan, Huzistan, Şarikurd, Yasuc, Genave ve Kazrûn. Bir kişi, bu bölgeye uçakla bakarsa, yüksek dağlar ve geniş ormanların yanı sıra büyük çöller, nehirler ve su kaynakları görebilir. Bölgedeki dağlar ve ana alanlar, kuzeyden güneydoğuya doğru şu şekilde sıralanabilir: Çîlikan ve Saridaş dağları, Soma ve Bêlewer çölleri, Reş Dağı (3578 m), Urmiye ve Mergewer çölleri, Mukriyan dağları, Şarwêran çölü, Zagros Dağları sırası ve güneyde Şaho Dağı (3390 m), Dalaxanî ve Paraw Dağları, Kamyaran ve Mayîdeşt çölleri, Wuşnrankêw Dağları (4050 m), Mezin ve Spî Dağları.

Bölgedeki ağaçlar genellikle eski ve nadirdir. Bu ağaçlar arasında üzüm, dut, hurma, akasya, erxewan, spîndar, soreçinar, eski ağaçlar ve meyve çeşitleri bulunur. Ayrıca tütün, nar, incir, elma, gelaz, kiraz ve ceviz de yaygındır. Qendil ve Zagros dağlarında daha fazla yağmur yağar, bu da nehirlerin ve su kaynaklarının seviyesini yükseltir. Kirmanşah bölgesinde yazın sıcaklık 35-45 dereceye kadar çıkabilir. En sıcak şehirler Qesrêşêrîn ve Mêhran iken, en soğuk şehirler Bokan ve Sine’dir. Kış aylarında bu şehirlerde sıcaklık -30 ila -35 dereceye kadar düşebilir.

Zagros Dağları Zinciri

Zagros Dağları, Şîn Vadisi'nden Alan Vadisi'ne kadar uzanır ve Rojhilat ile Başûr Kürdistanı arasındaki alanı kapsar. Zagros, Kürdistan’ın dağlık bölgelerinin bir parçasıdır. Kuzeyden güneye doğru, Agirî’den Loristan’a kadar uzanıp Shiraz bölgesine kadar devam eder. Bu dağların uzunluğu 1000 kilometreden fazladır. En yüksek zirvesi, Wuşnrankêw Dağları’nda 4700 metreye kadar çıkar. Dağlar, kuzeyden güneydoğuya paralel olarak sıralanır. Kuzeyde Sahend ve Sebelan Dağları karla kaplıdır ve bu karlar, sonbahardan ilkbahara kadar dağlarda kalır. Zagros, Mezopotamya’ya doğru devam eder ve Şîn ile Alan vadileri arasında dik ve yüksek dağlar yer alır. Ancak Badînan ile Musul arasındaki bölgelerde, bu dağlar daha alçak seviyelere iner ve 450 metreye kadar alçalabilir. Doğu bölgelerinde ise 1000 metreye kadar yükselmiş araziler bulunur. Şîn Vadisi 2860 metre yüksekliktedir. Bu nedenle, Musul civarındaki Doğu Kürdistan’daki nehirler Başûr’a doğru akar. Özellikle Zêyê Biçûk, Mukriyan ve Bane bölgelerinde birçok su kaynağı ve nehir bulunur, ayrıca Serdeşt bölgesinden Alan Vadisi’ne su akışı devam eder.

Su ve Barajlar

Urmia Gölü, Urmiye şehrinin doğusunda yer alır ve batısındaki bölge, Rojhilat Kürdistanı'na aittir. Gölün uzunluğu yaklaşık 140 km, genişliği ise 50 km civarındadır. Alanı 6.000 km²’yi bulur. Derinliği 6 ile 15 metre arasında değişir. Göl içinde birkaç ada bulunur ve bunlardan en büyüğü Şahiye Adası’dır. Zirêbar Gölü, Merîwan şehrine yakın bir konumda olup çevresi çöl ve dağlarla çevrilidir. Gölün uzunluğu 5 km, genişliği ise 2 km olup, derinliği 15 metredir. Zirêbar Gölü'nün suyu tatlıdır ve içerisinde balık yaşamaktadır. Bokan Barajı, Bokan şehrinin doğusunda yer almakta olup, 500.000.000 metreküp su kapasitesine sahiptir ve 6.000 kilowatt enerji üretmektedir. İran'da, ilçe sistemi yerine bölge sistemine dayalı bir idari yapı bulunmaktadır.

Doğu Kürdistan'ın bölgeleri

Doğu Kürdistan, altı bölgeden oluşur.

1-Kuzey
2-Mukriyan
3-Erdelan
4-Kirmanşah
5-İlam
6-Lekistan
7-Gûran
8-Hemedan
9-Loristan
10-Şarikurd
11-Yasuc

Kuzey Bölgesi

Bu bölge, Aras Nehri'nden başlar ve Deştêbêl'e kadar devam eder. Bu bölgede Urmiye, Bazirgan, Mako, Şot, Soma ve Salmas gibi ilçeler bulunmaktadır.

Mukriyan Bölgesi

Pîranşar, Mahabad, Bokan, Serdeşt, Şino, Miyanduaw, Nexede, Tîkab ve Şahîndij gibi şehirleri kapsar.

Erdelan Bölgesi

Bu bölge, Saqiz'den başlar ve Kamyaran'a kadar devam eder. Bu bölgede Saqiz, Bane, Dîwandere, Bicar, Sine, Merîwan ve Kamyaran şehirleri bulunmaktadır.

Kirmanşah Bölgesi

Bu bölge, Kamyaran'dan başlar ve Şahabad'a kadar devam eder. Bu bölgede Bêstûn, Pawa, Sonqur, Rewanser, Sahane, Serpêlzahaw, Mahîdeşt, Kirênd, Qesrê Şîrîn, Hersîn, Gîlangerb, Şahabad ve Cwanro şehirleri vardır.

İlam Bölgesi

Bu bölge, Şahabad'tan başlar ve Serpêl ve Zahaw'a kadar devam eder. Bu bölgede İlam, Neftêsha, Mihran, Melikşahî ve Eywandesht şehirleri bulunmaktadır.

Lekistan Bölgesi

Bu bölge, Sine'den başlar ve Kûdeşt'e kadar devam eder. Bu bölgede Sine, Hersîn, Kûdeşt, Nûrawa, Aliştir, Kengawer ve Dirişer şehirleri bulunmaktadır.

Gûran Bölgesi

Gûran Bölgesi, Kirmanşah ilinin kuzeybatısındaki Rojhilat bölgesinde yer alır ve Başûr Kürdistanı'ndaki Xaneqîn bölgesine kadar uzanır. Bu bölgedeki önemli şehirler Xaneqîn, Serpêlzahaw, Kirênd, Gîlangerb ve Qesrê Şîrîn’dir. Bu bölge, Kürtlerin Kelhorî, Lekî ve Hewramî lehçelerini konuşan Yarsan halkının yaşadığı bir bölge olup, halk kendilerini 'Gûran' olarak adlandırmaktadır.