Mahmud Barzani isyanı

Mahmud Barzanci'nin isyanları, Kürt lideri Şeyh Mahmud Barzanci'nin, yeni fethedilen İngiliz Mezopotamya'sı ve ardından Irak'taki İngiliz Mandası'na karşı gerçekleştirdiği bir dizi silahlı başkaldırıdır. Mayıs 1919'da başlayan ilk isyanının ardından Şeyh Mahmud hapsedildi ve sonunda bir yıllık sürgün için Hindistan'a gönderildi. Geri döndüğünde, yeniden vali olarak atandı ancak kısa bir süre sonra kendisini Kürdistan Krallığı'nın hükümdarı ilan ederek tekrar isyan etti. Kürdistan Krallığı, Eylül 1922 ile Temmuz 1924 arasında varlığını sürdürdü. İngiliz kuvvetlerinin mühimmat ve eğitim açısından çok daha üstün olması nedeniyle, isyan sonunda 1924'te bölgeyi merkezi İngiliz Irak yönetimine teslim etti. Şeyh Mahmud ise dağlara çekildi ve nihayetinde yeraltına dönmesinin ardından, 1932'de bağımsız Irak Krallığı ile bir anlaşma yaptı. Şeyh Mahmud'un isyanları, modern Irak-Kürt çatışmasının ilk aşaması olarak kabul edilir. ¹

1919 Kürt isyanı

23 Mayıs 1919’da, Süleymaniye valisi olarak göreve başlamasından birkaç ay sonra, Mahmud Barzanji 300 kabile savaşçısını eğitti, İngiliz denetçilerini bölgeden uzaklaştırdı ve kendisini 'Bütün Kürdistan’ın Hükümdarı' ilan ederek isyan hareketlerini başlattı. İlk isyanın erken döneminde Kürtler, Chamchamal’ın ilerisine geçen küçük bir İngiliz birliğini pusuya düşürerek önemli bir başarı kazandılar. Bu dönemde, İran ve Irak sınırları boyunca birçok kabile Şeyh Mahmud’un etrafında toplanmaya başladı. Dini lider olarak sahip olduğu nüfuzu kullanan Şeyh Mahmud, 1919 yılında İngilizlere karşı bir cihat ilan etti ve bu çağrı, milliyetçi mücadeleye ilgisiz kalan pek çok Kürt’ün desteğini kazanmasını sağladı. Mücadelenin temel motivasyonu dini olsa da, Kürt köylüleri, 'herkes için ulusal ve siyasi özgürlük' fikrine sarılarak toplumsal şartlarının iyileşmesini arzuladılar. İran ve Irak’tan gelen kabile savaşçıları, İngiliz yönetimine karşı direnişin etkili olmasıyla hızla Şeyh Mahmud’un saflarına katıldı. McDowall’a göre, Şeyh Mahmud’un kuvvetleri, ağırlıklı olarak Barzinja’daki kiracılar, kabile üyeleri ve Karim Fattah Beg liderliğindeki Hamavand, Jaf, Jabbari, Şeyh Bizayni ve Shuan kabilelerinden hoşnutsuz gruplardan oluşuyordu. Şeyh Mahmud’un popülaritesi, İngiliz askeri birliklerinden birine kurduğu pusu sonrası daha da arttı. ²

Şeyh Mahmud’un taraftarları arasında, gelecekte Peşmerge güçlerinin komutanı ve Kürt milliyetçi hareketinin liderlerinden biri olacak 16 yaşındaki Mustafa Barzani de vardı. Barzani ve adamları, Şeyh Ahmed Barzani’nin emirleri doğrultusunda Şeyh Mahmud’a katılmak üzere Piyaw Vadisi’ni geçtiler. Yol boyunca birkaç pusuya düşmelerine rağmen, Barzani ve savaşçıları sonunda Şeyh Mahmud’a ulaştılar, ancak isyanın kritik aşamalarında yardıma geç kalmışlardı. Barzani’nin kuvvetleri, Şeyh Mahmud’un 500 kişilik ordusunun bir parçasını oluşturuyordu. ³ İngilizler, Şeyh Mahmud’un giderek artan askeri ve siyasi gücünü fark ettiklerinde karşı harekete geçtiler. 18 Haziran’da, Bazyan Geçidi’nde iki İngiliz tugayı, 500 kişilik Kürt kuvvetini yenilgiye uğrattı. 28 Haziran’da Halepçe’yi ele geçiren İngilizler, Kürt devletinin varlığına son vererek isyanı bastırdı. ⁴

Şeyh Mahmud'un sürgünü

Şeyh Mahmud Barzanji, tutuklanarak 1921’de Hindistan’a sürgün edildi. Mahmud’un savaşçıları, liderlerinin tutuklanmasından sonra da İngiliz yönetimine karşı mücadelesini sürdürdü. Tek bir lider altında birleşmeseler de, bu kabileler arası güç 'aktif şekilde İngiliz karşıtıydı', vur-kaç taktikleriyle saldırılar düzenliyor, İngiliz subaylarını öldürüyor ve bir başka safa katılıyordu - Türk saflarından ayrılıp Kürt ordusuna katılıyordu.

1922 Kürt isyanı

Sevr Antlaşması'nın ardından belirli sınırlar belirlendikten sonra Süleymaniye, İngiliz Yüksek Komiserliği'nin doğrudan yönetimi altında kalmaya devam etti. Türk 'Özdemir' Müfrezesinin bölgeye girmesi üzerine, İngilizler 14 Eylül 1922'de sürgünden dönen Şeyh Mahmud’u yeniden vali olarak atayarak karşılık vermeye çalıştı. Şeyh Mahmud, kısa sürede yeniden isyan etti ve Kasım ayında kendisini Kürdistan Krallığı’nın Kralı ilan etti. Kurduğu kabinede Kürdistan Krallığı ordusuna 'Kürt Ulusal Ordusu' adı verildi. Temmuz 1924'te, İngilizler Süleymaniye’yi ele geçirmek için Asurlu Lejyonları gönderdiler ve Barzanji bu çarpışmada mağlup oldu. İngilizlerin zaferinin ardından, Irak yönetimi Kral Faysal I’e ve Arap liderliğindeki yeni hükümete devredildi. Ocak 1926’da Milletler Cemiyeti, Kürtlere özel haklar sağlanması şartıyla bölgenin manda yönetimini Irak’a verdi. Yenilginin ardından Şeyh Mahmud dağlara çekildi. 1930-1931 yıllarında iktidarı ele geçirmek için son bir girişimde bulunsa da bu çabası başarısızlıkla sonuçlandı. Daha sonra yeni Irak hükümetiyle bir barış anlaşması yaparak 1932 yılında bağımsız Irak topraklarına geri döndü.

Kaynakça