Anfal Harekâtı, 1988 yılı boyunca, İran-Irak Savaşı'nın sonlarına doğru, Irak ile Kürtler arasındaki çatışmada Baasçı Irak rejimi tarafından düzenlenen bir karşı isyan operasyonuydu. Bu kampanya, Kürt isyancı gruplarını ortadan kaldırmayı ve Kirkuk Valiliği'nin stratejik bölgelerini Araplaştırmayı hedefliyordu; bu nedenle kırsal alandaki Kürt nüfusu hedef alınmıştı. Baasçı rejim, yerel Kürt halkına, özellikle sivillere, büyük bir zulüm uygulamıştır. 1 2 Irak güçlerine, Saddam Hüseyin’in emirleri doğrultusunda Ali Hassan al-Majid komuta etmiştir. Kampanyanın adı, Kur'an'daki sekizinci sure olan al-anfāl (Ganimetler) adlı bölümden alınmıştır. 1993 yılında, Human Rights Watch (HRW), Anfal harekâtına ilişkin bir rapor yayınlayarak, 1991’deki Irak isyanları sırasında Kürt isyancıları tarafından ele geçirilen belgelere dayanarak bu olayı soykırım olarak tanımlamış ve ölü sayısının 50.000 ile 100.000 arasında olduğunu tahmin etmiştir. Ancak, 2007'de yapılan bir Lahey Mahkemesi kararına göre, belgelerden elde edilen kanıtların soykırım suçlamasını kanıtlamak için yeterli olmadığı belirtilmiştir. Birçok Iraklı Arap, Anfal sırasında Kürt sivillerin kitlesel şekilde öldürülmediğini reddetse de, bu olay Kürt ulusal kimliğinin önemli bir parçası olarak kabul edilmektedir. 3
Anfal Harekâtı, resmi olarak 1988'de başlamakla birlikte sekiz aşamadan oluşan bir operasyondu (Anfal 1'den Anfal 8'e kadar). Bu aşamalardan yedisi, Kürdistan'daki Patriyotik Kürdistan Birliği (PUK) tarafından kontrol edilen bölgeleri hedef alırken, son aşama ise Ağustos sonu ve Eylül başında, Kuzey Irak Kürdistanı'ndaki Kürt Demokratik Partisi (KDP) tarafından kontrol edilen alanlarda gerçekleştirilmiştir. Anfal'ın temel amacı, Kürt isyancı gruplarını ortadan kaldırmak ve Kürtlerin yaşadığı toprakları Araplaştırmaktı. Bu hedef doğrultusunda, sadece askeri hedefler değil, aynı zamanda sivil nüfus da hedef alınmış ve çok sayıda köy yakılmıştır. Operasyonların büyük kısmında kimyasal silahlar kullanılmıştır. Kimyasal saldırılar arasında en çok Halepçe’deki saldırı, dünya çapında tanınmıştır. Kimyasal silahlar, özellikle sinir gazları, büyük yıkıma yol açarak binlerce sivilin hayatını kaybetmesine sebep olmuştur. Anfal Harekâtı, Kürt halkı üzerinde derin bir travma bırakmış ve bu olay, kimyasal saldırıların ve sivillere yönelik kitlesel öldürmelerin devletin sistematik bir politikası haline gelmesi nedeniyle soykırım olarak kabul edilmiştir.
İlk Anfal aşaması, 23 Şubat ile 18 Mart 1988 tarihleri arasında gerçekleştirildi. Operasyon, 23 Şubat sabahı erken saatlerde topçu ve hava saldırılarıyla başladı. Ardından, birkaç saat sonra, İran sınırına yakın olan Patriyotik Kürdistan Birliği (PUK) merkezi olan Jafali Vadisi’ne ve Sargallu ile Bargallu’daki komuta merkezlerine saldırılar düzenlendi. Pêşmerge, bu saldırılara güçlü bir direniş gösterdi. Çatışmalar, yaklaşık 1,154 kilometrekarelik bir alanı kapsadı. 4 Gwezeela, Chalawi, Haladin ve Yakhsamar köyleri, kimyasal gazlarla saldırıya uğradı. Mart ortalarında, PUK, İranlı kuvvetlerle ve diğer Kürt gruplarla işbirliği yaparak Halepçe’yi ele geçirdi. Bu gelişme, 16 Mart 1988’de Halepçe’ye yönelik kimyasal saldırıyı tetikledi. Saldırı sırasında binlerce Kürt, çoğunlukla sivil halk, hayatını kaybetti. 5 6
İkinci Anfal, 22 Mart ile 2 Nisan 1988 tarihleri arasında gerçekleştirildi. Bu aşamada, Süleymaniye il sınırlarında yer alan Qara Dagh bölgesi, Bazian ve Darbandikhan hedef alındı. Yine, birçok köy zehirli gazlarla saldırıya uğradı. Saldırıya uğrayan köyler arasında Safaran, Sewsenan, Belekjar, Serko ve Meyoo da vardı. 22 Mart'ta Newruz’dan sonra başlayan bu saldırı, Pêşmerge’yi hazırlıksız yakaladı. Süre olarak kısa olsa da, Pêşmerge, bu aşamada ilk Anfal’a göre daha ağır kayıplar verdi. Saldırı sonucunda, Qara Dagh bölgesinin büyük bir kısmı Süleymaniye’ye doğru kaçtı. Kaçanlardan birçoğu, Irak güçleri tarafından yakalandı ve erkekler kadınlardan ayrıldı. Erkekler bir daha görülmedi, kadınlar ise kamplara gönderildi. Kaçabilenler ise Garmia bölgesine sığındı. 7
Bir sonraki Anfal operasyonu, 7-20 Nisan 1988 tarihleri arasında Süleymaniye'nin doğusunda yer alan Garmian bölgesinde gerçekleştirildi. Bu operasyon sırasında birçok kadın ve çocuk kayboldu. Kimyasal silahlarla saldırıya uğrayan tek köy, Tazashar köyüydü. Birçok kişi, 10-12 Nisan tarihlerinde Qader Karam’daki bir caminin hoparlörlerinden duyurulan af ilanı üzerine Irak güçlerine doğru yöneldi. Ancak bu ilan bir tuzak olup, teslim olanların çoğu tutuklandı. Bazı siviller, Irak Ordusunun Kürt işbirlikçilerine rüşvet vererek Laylan veya Shorsh’a kaçtı. Anfal öncesinde, genellikle kırsal olan Garmian bölgesinde Kifri, Kalar ve Darbandikhan kasabaları çevresinde 600’ün üzerinde köy bulunuyordu. 8 9
Anfal 4, 3-8 Mayıs 1988 tarihleri arasında, Erbil ve Kirkuk illerinin sınırlarını belirleyen Küçük Zab Vadisi'nde gerçekleştirildi. Irak ordusunun morali, 17-18 Nisan 1988'de İran’dan Faw Yarımadası’nın ele geçirilmesiyle artmıştı. Bu süreçte, Askar ve Goptapa köylerinde büyük kimyasal gaz saldırıları düzenlendi. Yine bir af ilanı yapıldı, ancak bu da bir tuzak olarak ortaya çıktı. Teslim olanların çoğu tutuklandı ve erkekler, kadınlardan ayrıldı. 10
15 Mayıs ile 16 Ağustos 1988 tarihleri arasında gerçekleştirilen bu üç ardışık saldırıda, Rawandiz ve Shaqlawa vadileri hedef alındı ve saldırılar farklı başarılar elde etti. Anfal 5 tamamen başarısız oldu, bu nedenle vadilerin Irak hükümetinin kontrolüne geçmesi için iki ek saldırı gerekti. Bölgedeki Pêşmerge komutanı Kosrat Abdullah, uzun bir kuşatmaya hazırlıklıydı ve mühimmat ile yiyecek depoları vardı. Ayrıca, Irak Ordusunun Kürt işbirlikçileriyle anlaşarak sivillerin kaçmasına izin verdi. Hiran, Balisan, Smaquli, Malakan, Shek Wasan, Ware, Seran ve Kaniba köyleri zehirli gazlarla saldırıya uğradı. Anfal 7 saldırısından sonra, vadiler Irak hükümetinin kontrolüne geçti. 11
Son Anfal operasyonu, KDP’nin kontrolündeki Badinan bölgesine yönelik olarak 25 Ağustos-6 Eylül 1988 tarihleri arasında yapıldı. Bu operasyon kapsamında, Wirmeli, Barkavreh, Bilejane, Glenaska, Zewa Shkan, Tuka ve Ikmala köyleri kimyasal saldırılara maruz kaldı. On binlerce Kürt, Türkiye’ye kaçtıktan sonra, 26 Ağustos 1988'de Irak Ordusu, Türkiye'ye giden yolu kapattı. Kaçamayan halk tutuklandı, erkekler kadınlar ve çocuklardan ayrıldı. Erkekler infaz edilirken, kadınlar ve çocuklar kamplara gönderildi. 12
Anfal kurbanlarının kesin sayısı, eksik kayıtlar nedeniyle net bir şekilde belirlenememektedir. 1993 yılında İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), ölü sayısının '50.000'den az olamayacağını ve bu sayının muhtemelen iki katı kadar olabileceğini' ifade etmiştir. Bu tahmin, Süleymaniye merkezli Kürt organizasyonu Anfal Mağdurlarının Hakları Savunma Komitesi'nin önceki bir araştırmasına dayanmaktadır. HRW'ye göre, Kürt liderler 1991'de Irak hükümetinin yetkilisi Ali Hassan al-Majid ile görüşerek 182.000 ölü sayısını gündeme getirmiş, ancak al-Majid bu sayıyı '100.000'den fazla olamaz' diyerek reddetmiştir. PUK tarafından ortaya atılan 182.000'lik rakam, tahminlere dayalı olup 'gerçek kaybolmalar veya ölümlerle doğrudan bir bağlantısı yoktu,' ancak 'Kürtler arasında efsanevi bir statü kazanmıştı.' 1995'te Anfal Mağdurlarının Hakları Savunma Komitesi, 63.000 kaybolan kişiyi belgeleyerek, toplam ölü sayısının 70.000'den az olduğunu ve bu ölümlerin büyük kısmının Anfal III bölgesinde gerçekleştiğini bildiren bir rapor yayımladı. Hiltermann’a göre, 100.000'lik sayı, birçok Kürt tarafından düşük olarak kabul edilse de, bu sayı muhtemelen gerçek ölü sayısından daha yüksek bir tahminidir. 13 14