Zilan Deresi Katliamı

9 Mayıs 1928'de, Türk hükümeti bir af yasası çıkarmıştır. Bu af, Kemalist hükümete teslim olmayı kabul eden tüm Kürt karşıtlarına sunulmuş ve Kürt milliyetçileri serbest bırakılmıştır. Ancak, Türk hükümetinin anlamlı müzakereler başlatma çabaları başarısız olmuştur. Türk hükümeti, İhsan Nuri Paşa ile doğrudan görüşmeye karar vermiş, ancak bu girişim de başarısız olmuştur. 29 Aralık 1929'da, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal (Atatürk), Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ve Birinci Müfettişler Genel Müdürlüğü'nün Müfettişi İbrahim Tali Öngören'in katılımıyla bir kabine toplantısı yapmıştır. Haziran 1930'da, Ararat Dağı'na karşı askeri harekât başlatma kararı alınmıştır. 7 Ocak 1930'da, Türkiye Cumhuriyeti Genelkurmay Başkanlığı, IX. Kolordu'ya bir talimat göndermiştir: ^{1 2 3}

-Bulakbaşı ile Şıhlı Köyü arasındaki köyler ve sığınak yerleri işgal edilecektir. Asi hareketlerin yaşam alanları yok edilecektir.

-Kürtlerin bulunduğu bölge temizlendikten sonra, Ağrı Dağı'na doğru ilerlenip, işgal edilen alanlarda garnizonlar kurulacaktır.

-Sadece mobil jandarma birlikleri, 1930 ile 1931 arasında kışlayacaktır. Jandarma alayları dışında yerleşim yeri bırakılmayacaktır.

-Bu yöntemle, yiyecek ve barınma ihtiyaçları engellenen Kürtler, İran'a zorla göç ettirilecektir. Bu durum İran ile çözülmüş olacaktır.

-Operasyon, 1930 yılı Haziran son haftasında başlayacak ve hasat mevsiminden önce tamamlanacaktır.

-IX. Kolordu komutanı, askeri operasyonu yönlendirecektir.

Katliam

Türk ordusu, 8 Temmuz 1930'dan itibaren temizlik operasyonu adı altında iki kolordu (VII. Kolordu ve IX. Kolordu) ile 80 uçak kullanarak harekete geçmiştir. Katliamın genellikle 13 Temmuz 1930'da gerçekleştiği kabul edilse de, 1930'ların ve 1940'ların en popüler gazetelerinden Cumhuriyet'in özel muhabiri Yusuf Mazhar, 12 Temmuz 1930'da telefonla verdiği bilgide, Erciş, Süphan Dağı ve Zeylân bölgelerindeki temizlik faaliyetlerinin tamamen tamamlandığını bildirmiştir. Cumhuriyet gazetesinin 16 Temmuz 1930 tarihli haberine göre, yaklaşık 15.000 kişi öldürülmüş ve Zilan Nehri, cesetlerle dolarak ağzına kadar ulaşmıştır. ⁴

15 Temmuz 1930'da, Birinci Genel Müfettişlik Genel Müfettişi İbrahim Tali Öngören, yok etme işleminin halkın yardımıyla yapıldığını, binin üzerinde milisin kaybolduğunu ve isyancılara yardım eden köylülerin de yok edildiğini açıklamıştır. ⁵ İngiltere Dışişleri Bakanlığı ise, 'Burada kabul edilen görüş, Türk 'zaferinin' Ergish ve Zilan yakınlarında yalnızca birkaç silahlı kişiye karşı kazanıldığı ve ölülerin çoğunun silah taşıyan değil, sivil olduğu yönündedir.' şeklinde bir açıklama yapmıştır. ⁶

Tanıklar

Nazi Erol’a göre, Bekiri aşiretinin reisi Şükrü Erol’un (en büyük oğlu) eşi, ilk çocuğu Salih ve tüm kadınlar öldürüldü. O, cesetlerin arasına gizlenerek katliamdan sağ kurtuldu. Mehmet Pamak’ın dedesinin anlattığına göre, binlerce insan—erkek, kadın, çocuk ve yaşlı—makinalı tüfeklerle katledildi ve kan vadiden günlerce aktı. Pamak’ın halası (bir bebek) ve 80 yaşındaki büyükannesi süngüyle öldürüldü. ⁷

Zilan katliamının hayatta kalan tanıklarından Kakil Erdem’e göre, otuz beş akrabası öldürüldü, askerler bir hamile kadının karnını yarıp açtı. Gözleri önünde üç akrabası derisiz bırakıldı, iki kardeşi ise dövülerek öldürüldü. Ertesi sabahki Cumhuriyet gazetesi, o zamanlar devlet bağlantılı bir gazete, operasyonun sonucunu kesin bir dille anlatıyordu: 'Temizleme başladı. Zilan Vadisi'ndeki herkes yok edildi ve hiçbiri hayatta kalamadı.'

Kaynakça